Astygmatyzm, inaczej niezborność, jest wadą refrakcji związaną z faktem, że moc załamywania równoległych promieni świetlnych jest różna w poszczególnych przekrojach południkowych oka. Wynikać może to z budowy rogówki lub soczewki.
Soczewka, astygmatyzm i kształt rogówki
Kształt idealnej rogówki nie jest kulisty (nie jest wycinkiem sfery), ale ma formę asferyczną. Dzięki takiemu kształtowi jest ona w stanie załamane światło w różnych miejscach na rogówce skupić w jednym ognisku. Taki obraz może zostać uznany przez nasz mózg jako ostry, bez zniekształceń. Gdy jednak ten kształt zostanie zaburzony załamane światło nie skupi się w jednym ognisku, a powstały obraz nie będzie wyraźny.
W takiej sytuacji mamy do czynienia z zaburzeniem symetrii obrotowej rogówki, czyli z astygmatyzmem. Z takim zaburzeniem optyka potrafi sobie jednak poradzić bez większych problemów dzięki zastosowaniu soczewki cylindrycznej (okularowej czy też kontaktowej). Soczewka ta pozwala w szybki sposób odzyskać prawidłową i zadowalającą ostrość widzenia. Astygmatyzm można skorygować za pomocą okularowych lub kontaktowych soczewek cylindrycznych.
Pacjent u którego zdiagnozowany zostanie astygmatyzm dostanie receptę na korekcję sferyczno-cylindryczną, która będzie wyglądała tak jak na rycinie 4.
Wartość cylindra będzie informowała o wielkości astygmatyzmu, zaś oś o tym, który przekrój jest mniejszej iraz większej mocy. I tak wyróżniamy:
• astygmatyzm zgodny z regułą – przekrojem największej mocy jest przekrój pionowy, więc oś cylindra na recepcie będzie wynosiła 1800 ± 300,
• astygmatyzm przeciwny regule – przekrojem największej mocy jest przekrój poziomy, więc oś cylindra na recepcie będzie wynosiła 900 ± 300,
• astygmatyzm skośny – położenie obu przekrojów głównych odbiega od kąta 900 lub 1800 o więcej niż 300.
Najczęściej spotykany jest astygmatyzm zgodny z regułą. Spowodowany jest on najczęściej naciskiem powiek na gałkę oczną, a dokładniej na jej przednią powierzchnię, czyli rogówkę, powodując jej odkształcenie w przekroju pionowym . Taki kształt rogówki skutkuje tym, że nie ma ona takich samych promieni krzywizny we wszystkich przekrojach. A co za tym idzie nie ma też takich odpowiednich mocy załamywania równoległych wiązek światła we wszystkich przekrojach. U osób powyżej 40 r. ż. odnotowuje się przesunięcie osi astygmatyzmu w kierunku przeciw regule, co związane jest ze słabnącą siłą wywieraną na rogówkę przez powieki.
Zdarza się jednak, że astygmatyzm wywołany jest nieprawidłowym kształtem soczewki wewnątrzgałkowej. Mówimy wówczas o astygmatyzmie soczewkowym. Występuje on rzadko i może być wrodzony lub rozwinąć się na przykład w wyniku zaćmy.