Soczewki kontaktowe są obecnie najskuteczniejszą formą korekcji wady wzroku stosowaną u pacjentów ze stożkiem rogówki. Mimo, że nie jest to najnowsze rozwiązanie, gdyż pierwsza wzmianka o ich zastosowaniu w tym schorzeniu sięga 1888r., to dzięki rozwojowi technologii dysponujemy coraz lepszymi soczewkami. Wykorzystanie nowych materiałów i konstrukcji zapewnia podniesienie komfortu, bezpieczeństwa i jakości widzenia dla użytkownika. Szeroka gama produktów oznacza możliwość bardziej indywidualnego podejścia, ale nasuwa też oczywiste pytanie – które soczewki są najlepsze? Ten artykuł postara się odpowiedzieć na to i wiele innych pytań związanych z doborem, użytkowaniem i pielęgnacją soczewek kontaktowych.
Soczewki nie są dla każdego
Należy pamiętać o tym, że decyzja o tym czy soczewki mogą być zaaplikowane należy do specjalisty. Każdy przypadek rozpatrywany jest indywidualnie, a zalecenia, co do stosowania i rodzaju soczewek wydawane są na podstawie:
– Ogólnego zdrowia pacjenta i przyjmowanych leków: choroby ogólnoustrojowe i leki mogą mieć znaczący wpływ na komfort użytkowania soczewek kontaktowych. Najczęstszym problemem może być podrażnienie, suchość oczu. Może być powodowana np. przez zaburzenia funkcji tarczycy, inne zaburzenia hormonalne, leki antyhistaminowe, antypsychotyczne, moczopędne, B-blokery oraz doustne środki antykoncepcyjne. Potencjalne problemy pojawiają się także np. przy alergiach, chorobach skóry, cukrzycy.
– Stanu rogówki, spojówki oraz aparatu ochronnego oka: stan zdrowia poszczególnych struktur oka jest kluczowy do odniesiania sukcesu przy dopasowaniu soczewki. Szczegółowe badanie przedniego odcinka oka w lampie szczelinowej pozwala ocenić czy soczewka może być bezpiecznie założona. Część problemów może być rozwiązana przed aplikacją (np. stany zapalne brzegów powiek, dysfunkcja gruczołów Meiboma, zaburzenia filmu łzowego), inne ścisłej obserwacji (np. nowotwórstwo naczyniowe rogówki, tłuszczyk, skrzydlik, znamiona spojówki, przymglenia), a część dolegliwości całkowicie wyklucza dopasowanie soczewek (np. centralne, głębokie przymglenia – brak rokowania co do poprawy widzenia, ciężka postać zespołu suchego oka).
Nie jest to przeszkoda ale jakość widzenia wątpliwa.
– Stopnia zaawansowania stożka: determinuje czy i jakie soczewki będą dla pacjenta najlepsze. W początkowym stadium choroby (stopnień 1-2) można próbować korekcji okularowej, miękkimi soczewkami kontaktowymi lub miękkimi soczewkami dedykowanymi do stożka. Przy stopniu średnio zaawansowanym (2-3) najczęściej sprawdzą się soczewki sztywne, hybrydowe, skleralne, a stopień zaawansowany (3-4) przy znacznej deformacji rogówki najlepiej pokryją większe soczewki skleralne (>18mm). Są to tylko wytyczne ogólne i każdy przypadek traktowany jest indywidualnie – dopiero po ocenie budowy oka, kondycji poszczególnych struktur i możliwości wzrokowych można wybrać najlepsze rozwiązanie.
– Indywidualnych predyspozcji, nawyków, hobby, pracy, środowiska przebywania: zdarzają się pacjenci którzy nie tolerują soczewek kontaktowych. Można wówczas spróbować zaadaptować oko do uczucia ciała obcego zaczynając od np. soczewek miękkich powodujących mniejszy dyskomfort. Silna nietolerancja można znacząco obniżać motywację i być przeciwwskazaniem do noszenia szkieł kontaktowych. Trudne warunki środowiskowe jak np. duże zapylenie powoduje, że lepiej sięgnąć po soczewki w całości zakrywające rogówkę jak np. miniskleralne, aby ograniczyć dostawanie się pod soczewkę drobinek pyłu z powietrza i przeciwdziałać uszkadzaniu nabłonka rogówki.
Typy soczewek kontaktowych
Miękkie soczewki kontaktowe
Standardowe miękkie soczewki mogą być stosowane w początkowym stadium stożka, kiedy nieregularność rogówki nie jest znaczna. Wykonane są z materiałów hydrożelowych lub silikonowo-hydrożelowych, jednak przy stożku częściej wykorzystuje się te z dodatkiem silikonu z uwagi na lepszą tlenoprzepuszczalność (Dk/t 110-175) oraz bardziej odpowiedni moduł sztywności. Cechuje je elastyczność i podatność na odkształcenia przez co mogą w pewnym zakresie dopasować się do rogówki, a także stosunkowo nieduża grubość, dlatego zapewniają wysoki komfort i są dobrze tolerowane przez pacjentów. Występują najczęściej w trybie wymiany dziennym i miesięcznym. Możliwości korekcyjne tych soczewek ograniczają się do wad sferycznych oraz astygmatyzmu regularnego. Stożek rogówki generuje astygmatyzm nieregularny powodujący powstawanie aberracji wyższego rzędu, zwłaszcza komę wertykalną. Aberracje sprawiają, że obraz nie tylko jest niewyraźny, ale również zniekształcony, czy zwielokrotniony. Pozbycie się tych niedogodności wymaga sięgnięcia po inne rozwiązania.
Miękkie soczewki do stożka rogówki
Mimo, że rozmiarem i kształtem przypominają standardowe miękkie soczewki, a także wykonane są z podobnych materiałów to jednak znacząco się od nich różnią. Dzięki specjalnej konstrukcji mają zdolność maskowania nieregularności rogówki. Im bardziej zdecentrowany jest stożek, tym potrzebna jest grubsza soczewka (w zależności od potrzeb grubość wacha się od 0.35mm do 0,65mm) w centrum, co pozwala na poprawę stabilizacji i redukcję aberacji. Dwa otwory po bokach mają za zadanie: poprawić przepływ łez, zwiększyć transmisyjność tlenu oraz ograniczyć powstawanie pęcherzy powietrza. Tryb wymiany jest zależny od materiału i zaleceń producenta, zazwyczaj są to jednak soczewki kwartalne. Rozwiązanie to jest najczęściej skuteczne w początkowym i średnio-zaawansowanym stadium stożka, a dzięki szerokiemu zakresowi dostępnych mocy może korygować resztkowe wady sferyczne (od -40D do +40D) jak i cylindryczne (do 8D). Dzięki elastycznej konstrukcji soczewki te zapewniają dobry komfort i mogą być alternatywą w przypadku nietolerancji soczewek stabilnokształtnych.
Stabilnokształtne (twarde) soczewki kontaktowe
Soczewki te działają na innej zasadzie niż soczewki miękkie. Poprawa widzenia ma miejsce dlatego, że następuje wyrównanie nieregularnej powierzchni rogówki przez film łzowy znajdujący się pod soczewką. Zmniejsza to astygmatyzm nieregularny i redukuje aberacje. Przy stożkach bardziej zaawansowanych dochodzi również do znacznego wypiętrzenia tylnej powierzchni rogówki, czego soczewka nie jest w stanie zniwelować, dlatego często widzenie da się poprawić tylko do pewnego stopnia, jednak korzyść w widzeniu jaką odczuwa pacjent (poprawa kontrastu, lepsza ostrość, ograniczenie zniekształceń i efektów świetlnych, lepszy odbiór barw) jest najwyższa spośród wszystkich metod korekcji.
Sztywne soczewki dzielimy ze względu na obszar rogówki jaki pokrywają. Czas użytkowania jest zależny od producenta i materiału z jakiego są wykonane, ale zazwyczaj jest to co najmniej rok czasu. Wyróżniamy:
|
Rodzaj soczewki |
Rozmiar |
Charakterystyka |
|
rogówkowe |
8,0-12,8mm |
Mieszczą się w całości w obszarze rąbka rogówki (średnica mniejsza niż tęczówka), nie zachodzą na twardówkę i w całości wspierają się na rogówce. Są stosunkowo niedrogie i łatwe w obsłudze (zakładanie, zdejmowanie). Zapewniają dobrą jakość widzenia, ale mogą być niekomfortowe. Łatwo je też zgubić, gdyż mogą wypadać. |
|
rogówkowo-skleralne |
12,9-13,5mm |
Sięgają poza obszar rąbka (średnica większa niż średnica tęczówki) i wspierają się na tkankach rogówki i twardówki. Stosunkowo drogie. Bardziej stabilne na oku, przez co mniej odczuwalne niż rogówkowe. Trudniejsze w aplikacji. |
|
semi-skleralne |
13,6-14,9mm |
|
|
mini-skleralne |
15,0-18,0mm |
Większe soczewki, które w ogóle nie wchodzą w kontakt z rogówką – w całości wspierają się na twardówce. Zapewniają dobrą jakość widzenia i zazwyczaj są najbardziej komfortowe. Są stosunkowo drogie i początkowo mogą sprawiać trudność w aplikacji, gdyż soczewka jest duża i musi być wypełniona solą fizjologiczną, a spojrzenie skierowane ku dołowi, tak aby ciecz nie wylała się z soczewki. Zdjęcie jej jest już jednak proste, gdyż odbywa się przy pomocy przyssawki. Dobrze sprawdzają się w przypadku dolegliwości związanych z wysychaniem oczu, gdyż cały czas utrzymują stałe nawilżenie rogówki. Przy większych deformacjach rogówki najlepiej sprawdzą się większe – pełno-skleralne soczewki. |
|
pełno-skleralne |
18,0-24,0mm |
Obecnie coraz większą popularność zyskują soczewki mini i pełno-skleralne. Choć rozwiązanie to stosowane było w celach poprawy widzenia już od dawna (początek XX w.), to dostęp do soczewek był trudny z uwagi na nielicznych producentów i ograniczoną świadomość pacjentów na temat produktu. Rozwój branży kontaktologicznej objął także soczewki skleralne – nowe materiały o lepszej tlenoprzepuszczalności oraz metody pomiarowe i konstrukcje soczewek pozwalające na idealne dopasowanie do oka sprawiły, że zostały docenione przez specjalistów i pacjentów.
Hybrydowe soczewki kontaktowe
Składają się z dwóch części – twardej optycznej w centrum oraz miękkiej stabilizującej na obwodzie. Specjalny kształt strefy optycznej umożliwia poprawę widzenia nawet w zaawansowanym stożku, a wysoki współczynnik tlenoprzepuszczalności materiału z którego została wykonana sprawia, że soczewki te są bezpieczne i zdrowe dla oka. Część miękka – silikonowo-hydrożelowa – odpowiada za stabilizację i centrację soczewki. Ograniczając ruchomość soczewki producent był w stanie zapewnić dobry komfort użytkowania oraz zniwelować ryzyko wypadania soczewki. Soczewki te są najbardziej narażone na uszkodzenia w miejscu łączenia materiałów, jednak najnowsze modele scalają dwie części w taki sposób, że są praktycznie nierozrywalne. Obwodowy, miękki kołnierz jest bardziej wrażliwy na użytkowanie i szybciej ulega zużyciu przez co produkt ten jest zazwyczaj dostępny do noszenia w trybie półrocznym, przez co są stosunkowo drogie. Soczewki hybrydowe sprawdzą się w początkowym i średnio-zaawansowanym stożku rogówki. Duża nieregularność i decentracja ektazji sprawia, że soczewki te trudno dopasować tak, by leżały optymalnie – najczęściej przemieszczają się w miejsce największego wypiętrzenia. Dla niektórych pacjentów (szczególnie u osób, które nigdy nie nosiły soczewek) mogą początkowo sprawiać problemy przy zdejmowaniu.
Pielęgnacja soczewek kontaktowych
Odpowiednia pielęgnacja soczewek to klucz do długotrwałego korzystania z ich zalet. Każdy z producentów ma indywidualne zalecenia co do czyszczenia i przechowywania swoich soczewek i tych wskazówek należy bezwzględnie przestrzegać. Jednak pewne kwestie są uniwersalne. Do soczewek o wydłużonym trybie użytkowania stosujemy zazwyczaj dwa rodzaje płynów: oksydacyjne i wielofunkcyjne. Pierwszy ma właściwości dezynfekujące. W jego skład wchodzi nadtlenek wodoru, więc należy dopilnować , aby płyn nie dostał się do oka. Soczewka wkładana jest do specjalnego pojemnika z katalizatorem i zalewana roztworem.
Wówczas następuje proces neutralizacji cieczy i po 6 godzinach woda utleniona rozkłada się na wodę i tlen. Płyny wielofunkcyjne nawilżają, oczyszczają, odkażają i usuwają osady białkowe. Służą także do przechowywania soczewek jeżeli nie planujemy ich nosić lub potrzebujemy je bezpiecznie przetransportować. Czyszczenie mechaniczne soczewek również odbywa się przy pomocy płynu wielofunkcyjnego – należy umieścić soczewkę na dłoni, nawilżyć płynem i okrężnymi ruchami pozbyć się trwałych zanieczyszczeń. Tylko w ten sposób pielęgnując soczewki możemy mieć pewność, że są one dokładnie umyte i pozwolą nam długo i bezpiecznie cieszyć się z ich prawidłowego działania. Pamiętajmy o wszelkich zaleceniach otrzymanych od specjalisty podczas doboru, gdyż różne soczewki wymagają różnych płynów, a także nie zmieniajmy ich na własną rękę. Stosując niewłaściwe preparaty możemy uszkodzić soczewkę, a w przypadku powikłań również oko.
Proces doboru specjalistycznych soczewek kontaktowych
Pierwszym krokiem do aplikacji soczewek jest odpowiednia diagnoza i przeprowadzenie badania kwalifikacyjnego, podczas którego wykonywana jest topografia, OCT rogówki, a także ocenaprzedniego odcinka oka w lampie szczelinowej. Podczas takiej wizyty ustalane jest czy są wskazania do aplikacji soczewek. Następnie umawiana jest wizyta ze specjalistą kontaktologiem. Trwa ona średnio około 3 godziny. Podczas pierwszego doboru soczewki aplikowane są przez specjalistę, dlatego nie należy obawiać się, że będą wymagane od nas jakieś umiejętności obsługi soczewek.
Gabinety zajmujące się aplikacją szkieł kontaktowych mają na swoim wyposażeniu zestawy soczewek próbnych, które są wybierane w oparciu o wyniki wcześniejszych badań, następnie aplikowane, a na koniec ocenia się ich dopasowanie. Jeżeli okulista/optometrysta uzna, że soczewki leżą prawidłowo pacjent przez 1 godzinę ocenia komfort ich użytkowania. Czas ten jest też konieczny, aby szkło kontaktowe ułożyło się na oku. Po tym okresie ponownie oceniane jest dopasowanie, a także przeprowadzana jest procedura nadrefrakcji. Jest to nic innego jak ocena wielkości wady resztkowej i skorygowanie jej, tak aby ocenić maksymalną ostrość jaką pacjent może osiągnąć. Jeżeli zainteresowany jest zadowolony z komfortu i widzenia soczewkę można zamówić.
Zabiegi w stożku rogówki, a soczewki kontaktowe
Noszenie soczewek nie dyskwalifikuje nas od żadnego zabiegu i odwrotnie – wykonanie zabiegu nie wyklucza późniejszego ich stosowania. W przypadku postępującej choroby jest wręcz wskazane, aby w pierwszej kolejności zahamować rozwój stożka (patrz zabieg cross-linking). Soczewki kontaktowe mają za zadanie poprawę widzenia i nie wpływają na rozwój choroby. Jeżeli planujemy zabieg to należy mieć świadomość, że przed kwalifikacją należy wstrzymać się od noszenia twardych soczewek na około miesiąc. Również po procedurze oko potrzebuje czasu, aby się zregenerować i aby dobór był prawidłowy. Okres jaki należy odczekać jest zależny od rodzaju zabiegu i stanu przedniej powierzchni oka – decyduje o nim lekarz prowadzący.