Stożek rogówki jest chorobą powodującą spadek ostrości wzroku – stopniowo ścieńczana i wypiętrzana rogówka zmienia swój kształt na coraz bardziej nieregularny i trudny do skorygowania standardowymi metodami tj. soczewkami okularowymi lub kontaktowymi. Główne i najczęstsze przyczyny pogorszenia widzenia to nieregularny astygmatyzm, abberacje wyższego rzędu i krótkowzroczność (wystramianie rogówki zwiększa jej zdolność skupiającą, co prowadzi do przyrostu minusów). Priorytetem po rozpoznaniu schorzenia i jego sklasyfikowaniu jest zahamowanie progresji (czyt. Crosslinking), a następnie poprawa widzenia. Jedną z metod może być implantacją soczewki fakijnej.
Tylnokomorowa soczewka fakijna
Soczewka fakijna ICL (ang. Implantable Collamer Lens) firmy STAAR wykonana jest z biokompatybilnego kolameru na bazie kolagenu. Kształtem, zbliżona jest do prostokąta, z uwagi na haptyki (część soczewki odpowiedzialna za stabilizowanie jej wewnątrz gałki ocznej) znajdujące się w narożnikach, a jej ogólna średnica ma od 12.1mm do 13.7mm. W centrum soczewki znajduje się okrągła strefa optyczna. Rozmiar strefy optycznej jak i całej soczewki zależy od jej mocy, a także od budowy anatomicznej oka. Zależnie od mocy zmienia się też konstrukcja soczewki – te korygujące krótkowzroczność mają na środku mały otwór, który ułatwia przepływ cieczy wodnistej, natomiast w przypadku nadwzroczności otworu nie ma, dlatego konieczne jest przed zabiegiem wykonanie laserowej irydotomii (mały otworek w tęczówce oka). Materiał z którego jest wykonana absorbuje promieniowanie UV i chroni wewnętrzne tkanki przed jego szkodliwym działaniem.
Sam zabieg jest procedurą szybką (trwa ok 20-30 minut) i bezbolesną. Wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym i nie wymaga hospitalizacji – po zakończeniu pacjent może udać się do domu. Chirurg wykonuje 3 nacięcia na rogówce – 2 mniejsze porty boczne, którymi wprowadza wiskoelastyk i które służą do manipulacji soczewką, oraz nacięcie główne, przez które przy pomocy injectora ją wszczepia. Dzięki swej elastyczności początkowo jest ona zwinięta, dlatego port główny ma zaledwie do 3.5mm. Soczewka rozwija się samoczynnie w komorze przedniej. Następnie chirurg przy pomocy specjalnego manipulatora układa haptyki między tęczówką, a soczewką własną. Pozostawienie soczewki własnej w nienaruszonym stanie i zachowanie zdolności do akomodacji jest wielką zaletą ICL. Zabieg jest też w pełni odwracalny co ma niebagatelne znaczenie w stożku rogówki, gdzie szczególnie trudno o stabilne i niezmienne w czasie widzenie.
Wskazania i przeciwwskazania
Istnieją warunki, które należy spełnić, aby zabieg mógł być bezpiecznie przeprowadzony:
• wiek 21-60 lat,
• stabilna wada wzroku,
• głębokość komory przedniej > 2.8mm,
• Otwarty kąt przesaczania,
• prawidłowa do wieku gęstość komórek śródbłonka,
• wada wzroku w zakresie: krótkowzroczność do -20.0 D, nadwzroczność do +10.0 D oraz astygmatyzm do 6.0 D.
Przeciwwskazaniem do wykonania zabiegu
• ciąża i okres karmienia piersią,
• stan po zabiegach wewnątrzgałkowych,
• schorzenia okulistyczne obejmujące takie patologie jak: jaskra, zaćma, dystrofie rogówki, patologie plamki, przewlekłe zapalenie błony naczyniowej,
• choroby ogólnoustrojowe takie jak: cukrzyca, choroby endokrynologiczne, kolagenozy, choroby nowotworowe.
Soczewka fakijna, a stożek rogówki
Pierwszą korekcją z wyboru w stożku rogówki są soczewki kontaktowe stabilnokształtne. Dają najlepsze efekty i są w stanie w największym zakresie redukować efekty wzrokowe wynikające z nieregularnej powierzchni rogówki. Zdarza się jednak, że pacjent nietoleruje soczewek kontaktowcyh, bądź nie da się ich dopasować. Wówczas konieczne jest inne rozwiązanie.
Należy nadmienić, iż wszczep soczewki fakijnej w stożku rogówki nie jest procedurą, którą wykonuje się standardowo w tym schorzeniu. Z uwagi na fakt, że jest to zabieg korekcyjny (nie leczy, a poprawia komfort życia) kwalifikacja pacjentów jest bardzo szczegółowa i konieczne jest spełnienie kluczowych wymogów. Przede wszystkim stożek i wada wzroku muszą być stabilne. Oznacza to, że przez minimum rok rogówka nie zmieniła swojego kształtu i grubości. Aby ograniczyć ryzyko progresji , szczególnie u pacjentów młodych (największa progresja stożka następuje między 20, a 30 rokiem życia), zabieg wszczepu soczewki często poprzedza się procedurą crosslinking (odstęp między zabiegami wynosi kilka miesięcy, zależnie od chirurga).
Istotne jest, aby rogówka, szczególnie w obszarze źrenicy pozbawiona była przymgleń i blizn, gdyż nawet po zastosowaniu korekcji, widzenie nie będzie ostre. Soczewka fakijna, podobnie jak okulary, koryguje wady sferyczne oraz astygmatyzm regularny, natomiast stożek rogówki, szczególnie w zaawansowanym stadium, generuje astygmatyzm nieregularny oraz abberacje wyższego rzędu.
Zatem należy przed zabiegiem szczegółowo ocenić najlepszą możliwą ostrość wzroku osiąganą w okularach i na jej podstawie ocenić rokowania, co do poprawy widzenia po wszczepie soczewki. Jeżeli pacjent w okularach zgłasza dwojenie, efekt halo lub niezadowalającą ostrość widzenia oznacza to, że nieregularność rogówki jest zbyt duża, aby widzenie po wszczepie było satysfakcjonujące. Dlatego zabieg ten często łączy się z innymi procedurami przeciwstożkowymi, a najczęściej wybierane są dwie: wyżej wymieniony crosslinking oraz pierścienie śródrogówkowe. Wszczep pierścienia ma za zadanie nadać rogówce bardziej regularny kształt, a tym samym zmniejszyć wartości astygmatyzmu nieregularnego i jego skutki.
Podsumowując, dobrym kandydatem do wszczepu soczewki fakijnej będzie osoba ze stożkiem w mało lub średnio zaawansowanym stadium, która nie toleruje soczewek kontaktowych. Wypiętrzenie rogówki powinno być jak najbardziej symetryczne, ona sama przejrzysta, bez przymgleń, a stan stożka i wada refrakcji stabilna. Ostatecznie to lekarz decyduje, czy zabieg jest możliwy do przeprowadzenia i jakie są rokowania co do poprawy widzenia. Aby taką decyzje podjąć potrzebne są szczegółowe badania w tym: topografia i OCT rogówki, ocena przedniego i tylnego odcinka oka w lampie szczelinowej, pomiar komórek śródbłonka, a także subiektywna i obiektywna refrakcja. Dzięki temu, że zabieg wszczepu ICL jest w pełni odwracalny, można go łączyć z innymi zabiegami, a także daje możliwość korygowania dużych wad wzroku i zapewnia wówczas lepsze widzenie niż okulary, chirurdzy coraz częściej decydują się na tego typu rozwiązanie.