Rogówka razem z twardówką są tkankami budującymi ścianę gałki ocznej. Jest bardzo ważną tkanką dla optyki naszego oka – jako pierwsza przepuszcza światło do oka i razem z soczewką odpowiada za skupienie go na siatkówce, żeby zapewnić dobre widzenie. Idealna rogówka jest przeźroczysta, owalna, odpowiednio wypukła oraz regularna. Substancje odżywcze uzyskuje dzięki dyfuzji z łez oraz z cieszy wodnistej z wnętrza oka. Jest bardzo dobrze unerwiona i posiada dużo zakończeń bólowych, dlatego jakiekolwiek uraz rogówki lub stan zapalny powoduje intensywny ból oka.
Warstwy rogówki
Przejdźmy teraz do histologicznej budowy rogówki, dzięki czemu łatwiej będzie nam zrozumieć chirurgię rogówki oraz jej choroby. Rogówka zbudowana jest w głównej mierze z włókien kolagenu. W prawidłowej rogówce nie występują czynne naczynia krwionośne.
Rogówka jest zbudowana z 6 warstw:
- Nabłonek rogówki (łac. epithelium corneae) – kilka warstw nabłonka wielowarstwowego, płaskiego, nierogowaciejącego; ulega szybkiej regeneracji i jest nawilżany przez łzy ; obecne są tu liczne receptory bólowe;
- Błona Bowmana (łac. lamina limitans anterior corneae) – złożona z nieregularnie rozmieszczonych włókien kolagenu; chroni istotę właściwą przed infekcjami/urazami, ale sama nie regeneruje się po urazie;
- Istota właściwa rogówki (łac. substantia propria corneae) – główna i najgrubsza warstwa rogówki; składa się z ciasno upakowanych pęczków włókien kolagenu, pomiędzy włóknami obecne są też korneocyty (fibroblasty tworzące kolagen) i krążące leukocyty (elementy odpornościowe);
- Warstwa Duy – bardzo cienka, wytrzymała warstwa rogówki, odkryta dopiero w 2013 roku; obecnie jest głównie obiektem badań naukowych;
- Błona Descemeta (łac. lamina limitans posterior corneae) – składa się z charakterystycznych sześciokątnych układów węzłów kolagenowych; jest sprężysta, odporna na urazy mechaniczne i ulega regeneracji;
- Śródbłonek (łac. Endothelium corneae) – składa się z jednej warstwy komórek wielobocznych; ułatwia wymianę produktów przemiany materii oraz substancji odżywczych; komórki nie mają zdolności regeneracyjnych, a z wiekiem obumierają; pozostałe komórki zwiększają swoją objętość, by zapobiec przerwaniu warstw
Keratometria i pachymetria
Keratometria to odwrotność promienia krzywizny rogówki i jest wyrażana w dioptriach. Innymi słowy keratometria pokazuje nam kształt rogówki na jej powierzchni i określa, jak bardzo jest ona wypukła. Rogówka nie jest wycinkiem kuli – jej krzywizna jest asferyczna: w środkowej części jest nieznacznie bardziej wypukła a na obwodzie bardziej płaska, dlatego keratometria różni się na całej powierzchni rogówki. Im większa wypukłość rogówki, tym wartość keratometrii też jest większa. Keratometria zdrowej naturalnej rogówki, oscyluje w mocach od około 37 do 47 dioptrii, choć u pacjentów po chirurgii okulistycznej rogówkowej, może nieco odbiegać od tych wartości.
Wada wzroku polega na tym, że różne struktury oka mają charakterystyczny kształt, przez co wypadkowa moc optyczna nie pozwala skupić światła na siatkówce i pacjent zgłasza problemy z widzeniem.
Rogówka jest ważnym elementem optycznym oka i jej kształt ma wpływ na wadę, choć nie jest jej jedynym wyznacznikiem.
- Bardziej płaskie rogówki mogą być obserwowane u pacjentów nadwzrocznych.
- Bardziej strome – u krótkowzrocznych,
- Nieregularne powierzchnie rogówki np. jak piłka do rugby obserwuje się u osób posiadających astygmatyzm.
Wady wzroku wymagają korekcji i jeśli pacjent nie ma dodatkowych zaburzeń okulistycznych korekcja powinna zapewnić prawidłowe widzenie.
Choroby oka mogą dodatkowo zmieniać kształt tkanek (w tym omawianej rogówki) i przez to indukować określone wady wzroku. Choroby rogówki indukujące wady wzroku, to przede wszystkim różne rodzaje ektazje rogówki np. stożek rogówki lub zwyrodnienie brzeżne przeźroczyste.
Kolejnym ważnym parametrem jest pachymetria, czyli grubość rogówki. Podobnie do keratometrii, pachymetria nie jest stała na całej rogówce: w centrum jest nieznacznie cieńsza niż przy brzegach. Grubość zdrowej rogówki oscyluje w granicach od 500 do 650 mikrometrów, choć te wartości też mogą nieznacznie oscylować osobniczo – piszemy o zdrowej rogówce
Jak badać rogówkę?
Podstawowym badaniem oceniającym ogólny stan rogówki jest badanie w lampie szczelinowej (inaczej biomikroskopie). Specjalista w bardzo dużym powiększeniu ogląda powierzchnię i stan rogówki. Czasami przy użyciu dodatkowych barwników diagnostycznych (najczęściej fluoresceiny) może też ocenić stan nabłonka. W biomikroskopie może zdiagnozować różnego rodzaju stany zapalne, wysychanie rogówki, uszkodzenia mechaniczne i zmiany strukturalne. Na podstawie tych obserwacji może zlecić dodatkową diagnostykę.
Kolejnym pomiarem rogówki jest topografia, czyli „mapy” rogówki. Topografia pokazuje nam w dość szczegółowy sposób geometryczny kształt rogówki na bardzo dużej powierzchni. Przede wszystkim skupiamy się na geometrii przedniej powierzchni rogówki, choć część nowoczesnych topografów może też obrazować nam tylną powierzchnią i pachymetrię. Jest to badanie konieczne przy diagnostyce i obserwacji pacjentów z ektazjami rogówki, ale jest też wykorzystywane przy zabiegach chirurgii refrakcyjnej i rogówkowej oraz dopasowaniu soczewek kontaktowych.
Dodatkowym badaniem rogówki może być optyczna tomografia, zwana też jako OCT. Tomografia pokazuje nam poprzeczny przekrój przez rogówkę, służy głównie do oceny pachymetrii i struktury w różnych przekrojach. Niektórzy specjaliści używają również OCT przy dopasowaniu soczewek kontaktowych. Badanie OCT może również pomoc w diagnostyce jaskry w połączeniu z pomiarem kątów między rogówką a tęczówką.
W przypadku chorób rogówki lub chirurgii okulistycznej ważna jest również mikroskopia lustrzana ( spekularna), dzięki której możemy szczegółowo analizować śródbłonek, czyli najbardziej wewnętrzną warstwę rogówki. W trakcie pomiaru możemy ocenić gęstość, ilość, rozmiar i kształt komórek śródbłonka.
Topografia, tomografia i mikroskopia spekularna to badania szybkie, bezbolesne, nieinwazyjne i bezdotykowe. Nie wymagają dodatkowego przygotowania pacjenta czy użycia substancji diagnostycznych. Ważna jest współpraca pacjenta w utrzymaniu odpowiedniej pozycji i obserwacji punktu fiksacyjnego. Zakres diagnostyki powinien ocenić specjalista na podstawie podstawowego badania okulistycznego i w lampie szczelinowej.